Ekim Nöbeti Uygulamaları ve Bazı Örnekleri

Ekim Nöbeti Uygulamaları ve Bazı Örnekler

Ekim nöbeti uygulamalarına başlarken, mevcut tarım arazisi, kontrolleri kolay birbirine eşit büyük parçalara(tarlalara) ayrılır. İşletmenin büyüklüğüne göre parça sayısı ve büyüklüğü değişir. Her tarla veya parça bir yetişme döneminde yetiştirilecek olan bir ürünü belirler.İşletmede bir yetişme döneminde tarla sayısı kadar ürün çeşidi bulunur.

Buna göre nöbetleşme düzenlen tarla sayısıyla belirtilir(3,4,5 tarlalı nöbetleşmeler). Genel olarak bir işletmenin en az üç, en çok sekiz tarlaya bölünmesi istenir. Arazi büyüklüğüne göre, 3,4,5 tarlalı işletmelerde ekim nöbeti uygulamaları daha kolaylıkla uygulanabilir. Örneğin 3 tarlalı bir işletmede her tarlada bir bitki türü olmak üzere her yetişme döneminde 3 çeşit ürün yetiştirilir. Genel olarak her bir parsele her yetişme döneminde ayrı bir bitki getirilmeye çalışılır.

Ekim nöbetinde yer alan kültür bitkileri, yaprak kütlelerinin miktarına göre iki gruba ayrılır.Yaprak miktarı az olan bitkilere (buğday arpa, çavdar, yulaf’) “sap bitkileri”, yaprakları fazla olan bitkilere de(şeker pancarı, marul, ıspanak, lahana, karnabahar. kereviz, pırasa, tüm yem bitkileri) yaprak bitkileri denir. Bitkinin faydalanılan kısımlarına göre yapılan grublandırmada ise;

• Kök bitkileri (şeker pancarı, havuç, kereviz, soğan)
• Yaprak bitkileri (niarul, ıpanak, lahana, pırasa, tüm yem bitkileri)
• Çiçek bitkileri( biryıllık çiçekli bitkiler, keten, kolza, ayçiçeği, çilek)
• Meyve bitkileri( bezelye, salatalık, domates, kabak)

• Tohum bitkileri( tüm yağ bitkileri, tahıllar) gibi grublar bulunur. Ülkemizde çok farklı ekolojik bölgeler bulunduğu için standart olarak uygulana bilecek ekim nöbeti örnekleri yoktur. Ancak belirli çevre koşulları benzerlik gösteren bölgelerde uygulanabilecek ekini nöbeti örnekleri vardır:

  >
  • Doğal yağışların az olduğu(kurak-yarı kurak) bölgelerimizde “bir yıl ekim bir yıl nadas” uygulamasıyla nadasın azaltılması amaçlanmaktadır. (Korunga-Nadas-Buğday), (Buğday-Nadas-Mercimek), (Buğday-Baklagil), (Arpa-Bakiagil) gibi ekim nöbetleri uygulanabilir.
  • Sulama olanağının bulunmadığı, doğal yağışların yeterli olduğu nadasın uygulanmadığı bölgelerimizde (Buğday) ve (Arpa) ile Kolza, Ayçiçeği, Haşhaş, Kavun, Karpuz, Tütün ve Aspir’le ikili ekim nöbetleri uygulananabilir.
  • Sıcaklık toplamının bir yılda iki ürün almaya yetmediği, fakat sulama olanağının bulunduğu bölgelerde daha fazla ürün yetiştirme olanağı mevcuttur. Tahıl(Pancar, Patates, Pamuk, Susam, Yerfıstığı, Fasulye, Yonca, Haşhaş) uygulamaları ile (Patates-Pancar), (Patates-Bezelye), (Mısır-Pancar), (Mısır Bezelye). (Pancar-Haşhaş), (Baklagil-Haşhaş), (Mısır-Fasulye), (Pamuk Raklagil), (Pamuk-Yonca) gibi ikili ekim nöbeti uygulamaları yapılabilir.
  • Sıcaklık toplamının bir yılda iki ürün almaya yeterli olduğu ve sulama olanağının bulunduğu bölgelerde yoğun tarım uygulanır.Buğday ve Patates ile(Mısır-Çeltik-Soya-Susam-Yerfıstığı) ikili ekim nöbetleri tatbik edilir.
  • Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde pamuğun ana ürün olması durumunda, iki yılda üç ürün alma olanaktan mevcuttur. Pamuk-(Buğday+Mısır IAyçiçeği), Pamuk-( Buğday+Susam), Pamuk-( Iluğday+Yerfıstığı), Pamuk (Buğday+Soya/Ayçiçeği). Parnuk-(Patates+Mısır), Pamuk-(Patates+Susam), Pamuk-(Patates+Yerfıstı Pamuk- (Patates+Soya) ile Pamuk-(kışlık ara ürün yem bitkisi fiğ veya yemlik kolza+Soya / Mısır) gibi üçlü ekim nöbetleri uygulana bilir.

Ekolojik Tarımda Bitki Koruma Yönünden Ekim Nöbeti

Topraktan kaynaklanan hastalık etmenleri açısından, ekim nöbetinde ayni bitkinin ne kadar süre sonra aynı yerde yetiştirilebileceğini, aşağıda belirtilen faktörler önemli ölçüde etkilemektedir:

• Hastalık etmeninin toprakta yaşayabilme süresi,
• Hastalık etmeninin topraktaki populasyon yoğunluğu ve çoğalabilme kabiliyeti,
• Hastalık etmeni ile biyolojik mücadele olanağı,
• Yetiştirilecek olan kültür bitkisinin, hastalık etmenine gösterdiği hassasiyet

• Hastalık etmeninin toprakta yaşayabilme süresine, toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri gibi birçok abiyotik faktörler etkili olabildikleri gibi toprakta yaşayan diğer canlılardan kaynaklanan biyotik faktörler de etkili olmaktadır.

• Toprakta yaşıyan mikroorganizmalar arasında çok karmaşık etkileşim mekanizması bulunmaktadır. Toprakta konukçu bitkileri olmadan hayatlarını saprofit olarak diğer organik materyalter üzerinde de sürdürülebilen hastalık etmenleri, toprakta yaşayan diğer mikroorganizmalarla, herşeyden önce, besin maddeleri için rekabete girmek zorundadırlar. Ayrıca, toprakta yaşayan bazı m ikroorganizmalar, salgı larıyla da hastalık etmenlerini etkileyebilmektedirler. Bu şekilde hem besin maddesi rekabeti ve hem de salgılarla ortaya çıkan etkileşirne, “Toprağın Antifitopatjen Potansiyeli” adı verilmektedir. Hastalık etmeninin saprofit olarak yaşama gücü ne kadar yüksek ve toprağın antifitopatojen potansiyelinden ne kadar az etkileniyorsa, toprakta yaşama süreleri de o kadar uzun olmakta ve dolayısı ile bu hastalık etmeninden etkilenen kültür bitkisinin aynı tarımsal araziye arka arkaya ekilme peryodunun uzaması gerekmektedir. Bu kültür bitkisi arka arkaya her yıl ekildiği takdirde, toprakta yaşayan ve o bitkiyi etkileyen hastalık etmenlerinin yoğunluğu da artmakta ve dolayısı ile kültür bitkisinin veriminde önemli düşüşler görülmektedir.

  Diğer taraftan hastalık etmenının topraktakı populasyon yoğunluğu ne kadar fazla ise. bu hastalık etmeninden etkilenen kültür bitkilerinin hastalanma ihtimalleri de o kadar yüksek olmaktadır. Toprakta hastalık etmeninin populasyon yoğunluğu ne kadar yüksek ise, bu populasyonu düşürebilmek için bu etmenden etkilenen kültür bitkisinin arka arkaya ekim aralığının da o kadar uzaması gerekeceği açıktır.

• Hastalık etmeni ile kolay ve ucuz mücadele yapılıp yapılamaması da, aynı kültür bitkisinin ekim nöbeti içerisinde yer alabilme sıklığını etkilemektedir. Toprakta, çevre şartlarına dayanıklı sporlar (klamidospor, vb.) veya organlar (skleroti) oluşturarak, kolay mücadele edilemiyen hastalık etmenleri bulunduğunda, o hastalık etmeninden etkilenen kültür bitkisinin ekimi, süre olarak aralıklı yapılmak zorundadır. Buna karşılık ekolojik tarıma uygun biyolojik preparatlarla mücadelesi yapılabilen, hastalık etmeninden etkilenen kültür bitkileri, bu etmenle mucadeleyı göze almak şartı ile, ekim nobetınde daha sık yer alabilmektedir.
• Herhangi bir hastalık etırıenine karşı, kültür bitkisi çeşitlerinin göstermiş oldukları reaksiyonlar (mukavemet), çok değişik olabilmektedir. Örneğin bir domates çeşidi, topraktan kaynaklanan herhangi bir hastalık etmenine karşı hassasiyet gösterirken, bir başka domates çeşidi aynı hastalık etmenine karşı tolerant veya dayanıklı olabilmektedir.Tütünde, mavi küf hastalığına mukavim çeşitlerin üretimde kulanılmasıda diğer bir örnektir.Genetik-mukavim çeşitlerin elde edilmesiyle, gerçek anlamda ekolojik tarım yapma olanağı elde edilebilecektir. Sonuçta: Ekim nöbetinde bu özellik göz önünde bulundurularak, toprakta bulunduğu bilinen hastalık etıı karşı dayanıklılık gösteren bitki çeşidinin ekimine önem verilmelidir.

Bitki Korunmasında Ekim Nöbeti Uygulamaları ve Kültürel Uygulamalar

• Biber mozayik virusu, domates mozayik virusu, domates çift çizgili virus hastalığının görüldüğü tarım arazilerinde: Ekim nöbeti uygulanmalıdır. Tavsiye edilen ekim nöbeti uygulaması:
  • Birinci Yıl : domates, biber, patlıcan, hıyar, kabak, patates
  • İkinciYıl : Havuç, soğan, sarımsak, ıspanak, kereviz
  • ÜçüncüYıl: Bakla, bezelye, fasulye
  • Dördüncü Yıl: Karnabahar, lahana., turp, marul, pırasa

  Biber mozayik virusu hastalığın’da fıdelerin tümüyle yağsız süte bandırıldıktan sonra dikilmesi ile enfeksiyon önlenmektedir.

• Bostanda solgunluk ve Kök çürüklüğü hastalığı ve Ekin koşnilinin zararının azaltılıııası için ayni tarlada 2 yıldan fazla üst üste bostan, hububat yetiştirilmemesi gerekir. Bostanda solgunluk ve kök çürüklüğü hastalığında sırta dikim yapılnıalı ve sulama esnasında kök boğazına suyun değmernesine dikkat edilmelidir. Bitkilerin, suyun ark içersinden sızarak alabileceği şekilde karıklar oluşturulmalıdır.
• Lahana kök ur hastalığı görülen tarım arazilerinde hastalığın topraktaki dinlenme sporlarını etkisiz hale getirmek için, lahana, karnabahar, turp, şalgam, kolza gibi bitkiler aynı tarlaya üst üste veya birbiri ardından 7 yıl süre ile ekilmemelidir ve ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Patates Uyuzu hastalığının yoğun olduğu topraklarda patates üretimi yerine konukçusu olmıyan bitkilerle (buğday, arpa, bostan gibi) ekim nöbeti uygulanır.
• Patates Bakteriyel Yumuşak Çürüklük Hastalığında, patates dışında havuç, turp, soğan, sümbül, zambak, kabak, hıyar, patlıcan, domates, biber, lahana, marul, ıspanak gibi bitkiler konukçuları olduğundan münavebede konukçu bitkilerin dışındaki mısır-hububat gibi bitkilere yer verilir.
• Kabakgillerde Mildiyö hastalığında, sık dikim yapılmamalı, yapılmış ise zamanında gerekli seyreltme yapılmalı-Tarlada çapalama ile yabancı otlarla mücadele yapılmalı ve bitki sıra aralarında hava sirkülasyonu sağlanarak akşam ve sabah düşen çiğin kısa zamanda kalkması temin edilmeli-hastalıklı bitkiler toplanıp, tarladan uzaklaştırılarak derin bir çukura gömülmelidir.
• Mercimek kök boğazı çürüklüğü hastalığında, sık ekimden kaçınılmalı, dekara 9 kg’dan fazla tohumluk ekilmemeli-aynı tarlaya üst üste mercimek ya da diğer baklagiller ekilmemeli, Özellikle hububat ile en az 2 yıllık bir ekim nöbeti uygulanmalı-mercimek hasadı dane dökülmeyecek şekilde yapılmalı, münavebe bitkileri arasında kendiliğinden yetişen mercimek bitkileri yok edilmelidir.
• Tütün küllemesi hastalığı: Patojenin çok geniş bir konukçu dizisi vardır. Bu konukçu dizisi içersinde en önemli olanları hıyar, kabak, kavun, karpuz, bamya ve ayçiçeğidir. Tütün tarlalarının yakınlarında bu bitkilerin tarım ından mutlaka sakınılmalıdır.
• Yerfıstığı kök boğazı çürüklüğü hastalığı: Toprak sıcaklığı en az 20°C dolayında olduğunda nemli olmıyan iyi işlenmiş toprağa ekim yapılmalı; mısır, sorgum ve pamuk gibi bitkilerle üç yıllık bir ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Buğday ve arpada kök çürüklüğü ve sap hastalıkları ile ilgili olarak 1989-1991 yıllarında Almanya-Bonn Üniversitesinde yapılan araştırmalarda, buğday ve arpa karışık olarak yetiştirildikten sonra ekilen buğday ve arpada belirtilen hastalıkların azaldığı tesbit edilmiştir.
• 1983-1986 yıllarında Almanya-Bonn Üniversitesinde çavdar, buğday, arpa, yulaf bitkileri karışık olarak ekildiğinde külleme, yulaf çizgi hastalığı, yaprak pası, esmer yaprak lekesi hastalıklarının önemli derecede azaldığı, verimin %5 arttığı tesbit edilmiştir. Aynı denemede buğday, çavdar karışımında yaprak bitlerinin azaldığı ve verimin daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
• Buğdayda cüce sürme, yalnızca buğdaya etki yapmaktadır. Bu nedenle buğdayın yanında diğer tahıl türlerinin yetiştirilmesi bu hastalığın zararını daha düşük düzeye indirmektedir.
• Fasulye antraknozu, fasulye bakteriyel solgunluğu ve soğan sürmesi gibi toprakta 1-2 yıl kalabilen etmenler için en az 3-4 yıllık ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Ayçiçeği mildiyösü hastalığı: Sık ekimden kaçınılmalıdır. Dekara 800-900 gr tohum yeteriidir. Ağır bulaşık alanlarda buğday, pancar gibi bitkilerle 7 yıllık bir ekim nöbetine girilmelidir.
• Pamuk solgunluk hastalığı: Bölge özelliklerine göre, pamuktan sonra 3 yıl yonca veya 2 yıl mısır, buğday), 3.yıl yeniden pamuk uygulaması yapılabilir.Kavun, karpuz, domates, hıyar gibi konukçu bitkilere ekim nöbetinde yer verilmemelidir. Sulanabilen yerlerde yonca yerine 2-3 yıl çeltik ekimi de önerilebilir.

• Hububat hortumlu böceği
  Çapa bitkilerinin ekim sırasına alınması, nadas ve derin sürüm yararlıdır.

• Ekin bambul böceği:
  Ekim nöbetinde şemsiyegiler ile baklagillere ait bitki türlerine yer verildiğinde çok iyi sonuç alınır. Çünkü zararlınııı larvaları bu kültür bitkilerinde kesin olarak beslenemezler.

  Erken ekim ve erkenci çeşitleri yetiştirmekle, olgunlaşan tahılları erken hasat ederek zararlı populasyonu büyük oranda azalır.

• Ekin güvesi
  Ekin güvesi ile bulaşık sahalara en az iki yıl hububat ekilmemesi, hububatın yerine susam, baklagil, pamuk, darı ve karpuz gibi çapa bitkilerinin ekim nöbetine girmesi, kurak geçen yıllarda hububatın sulanması olumlu sonuçlar vermektedir. Hasattan hemen sonra yapılacak derin sürme ile yeni larvaların büyük bir kısmının ölmesine ve populasyonunun azalmasına neden olunur.

• Ekin koşnili
  Burçak, tiğ. yonca, korunga gibi baklagilleri ekim sırasına koyarak etkili bir mücadele yapmak mümkündür.

• Şeker pancarı kist nematodu
  Pancar ekim sahalarında veya bu nematodun konukçusu (Chenopodiaceae ve Crucıferae familyası üyeleri) olan diğer ürünlerde şeker pancarı kist nematodu bulaşması tesbit edilirse, 8-10 yıl süreyle bitki münavebeleri uygulanmalıdır.

  Ekim nöbetinde, bu nematoda dayanıklı olan buğday, arpa, çavdar, mısır, sorgum, yonca, marul, keten, soğan, korunga gibi bitkiler yetiştiriimeli ve dörtlü ekim nöbeti tatbik edilmelidir.Şeker pancarı ekilen bir tarlaya, üç yıl (tahıl, baklagil, endüstri bitkileri veya sebze) diğer bitkiler ekildikten sonra, dördüncü yıl pancar ekilmelidir.Yıllara göre planlanan ekim nöbetinde aşağıdaki bitkilere yer verilebilir:

  • Buğday, nadas, ayçiçeği,korunga, fığ, bostan, sebze, susam, yonca, nohut, soya, bakla
  • Şeker pancarı
  • Buğday. arpa, çavdar, mısır, yulaf, çeltik, susam, fasulye,haşhaş
  • Ayçiçeği, mısır, buğday, çavdar, kolza, bostan, susam, sebze.
    Ayrıca su taşkıni ıklarına mani olunmalı, ekim nöbetindeki hububatın hasadından sonra yaz aylarında toprak birkaç defa derince işlenmelidir.

• Buğday gal nematodu:
  Kimyasal mücadele yöntemi yoktur, kültürel yöntemlerden yararlanmak mümkündür.

  Kültürel önlemlerde nadas sisteminin uygulanması, bitki nöbetinin uygulanması (nematoda dayanıklı yonca, tırfıl, korunga, nohut, fasulye, mercirnek, şeker pancarı, patates, ayçiçeği., soğan, sarımsak., bostan çeşitleri, mısırve yağlı bitkiler ile biryıllık uygulamalar) ile toprak temizlenebilir.

• Pamukta pembe kurt:
  Pamukta yaprak döktürme (defoliasyon) ile erkencilik sağlanmalı ve zararlının etkisi azaltılmalıdır.

  Esas mücadelesi kültürel önlemlerle ve yasal yollarla yapılır. Zararlı kışı diyapoz halinde (larva halinde kışı geçirme) kör kozaların içinde veya çiğit içersinde geçirdiğinden tarla ve tohum temizliği gelecek yılın populasyonunu kırmada çok önemli olmaktadır. Bu nedenle pamuk hasadından sonra tarlada kalan saplar sapkeserle kesilerek derin sürülmelidir. Toprağa karıştırma olanağı yoksa toplanıp yakılmalıdır.

  Tohum temizliği içinde tohumların sawgine’den ve linter makinalarından geçmesi gereklidir. Sawgine ve linter makinalarından geçmiş tohumluk çiğitler pembekurt’tan temizlenmektedir. Rollergine’den geçmiş pembekurtlu bulaşık tohumluk çiğit ise sterilizasyon ve fumigasyon gibi işlemlere tabi tutulmalıdır. Ekim nöbeti uygulamaları ve erken hasat yarar sağlamaktadır. Uygulanabilecek ekim nöbetlerinde: 3 yıl yonca-3 yı pamuk, 1 yıl buğday-3 yıl pamuk, 1 yıl mısır-2 yıl pamuk ve iki yılda 3 ürün alma gibi üretim sistemleri uygulanabilir.Yaprak döktürme ( Defoliasyon) ile erkencilik sağlama, erken ekim ve erkenci çeşitlerin ekilmeside zararlı populasyonunu azaltır.

  Tohum temizliği içinde tohumların sawgine’den ve linter makinalarından geçmesi gereklidir. Sawgine ve linter makinalarından geçmiş tohumluk çiğitler pembekurt’tan temizlenmektedir. Rollergine’den geçmiş pembekurtlu bulaşık tohumluk çiğit ise sterilizasyon ve fumigasyon gibi işlemlere tabi tutulmalıdır. Ekim nöbeti uygulamaları ve erken hasat yarar sağlamaktadır. Uygulanabilecek ekim nöbetlerinde: 3 yıl yonca-3 yı pamuk, 1 yıl buğday-3 yıl pamuk, 1 yıl mısır-2 yıl pamuk ve iki yılda 3 ürün alma gibi üretim sistemleri uygulanabilir.Yaprak döktürme ( Defoliasyon) ile erkencilik sağlama, erken ekim ve erkenci çeşitlerin ekilmeside zararlı populasyonunu azaltır.